Tarihte Bugünü İki Efsane Kadınla Anmak, Kate Sheppard ve Nezihe Muhiddin: Bir Dünyadan Bir Bizden
Kadın hakları.
Hep tartışıldı, tartışılmaya devam ediyor.
Bugün bu konuda iki öncü isim birden!
Bir dünyadan, bir bizden!
Kate Sheppard (1847-1934)
Kate Sheppard, Liverpool’da doğdu.
20 yaşındayken ailesiyle Yeni Zellanda’ya göç etti.
20 yıl kadar sonra kadın derneklerinin aktif ve etkin üyelerinden biri oldu.
Yeni Zelanda Ulusal Kadın Konseyi’nin başkanı oldu.
Kadınların oy hakkı için, dilekçeler topladı, meclise ve medyaya yazılar yazdı.
Kalemi hünerli, konuşmaları ikna ediciydi.
Dünyada örneği yok ki, yöneticiler nasıl desteklesindi?
Dilekçe üstüne dilekçe topladı.
En sonunda “canavar” diye adlandırdığı, 270 metreden uzun ve 25 binden fazla imzalı dilekçeyle Temsilciler Meclisi’nin kapısına dayandı. Toplamda 30 binden fazla insandan alınmış 13’üncü dilekçeydi.
Dünyada bir ilki başardı ve 1900’lü yıllara gelmeden Yeni Zelanda’da kadınlar seçme hakkı kazandı (1893).
Başbakanın kapısı önünde kadın hakları için biriken kadınlar
1902’de seçilme hakkı kazandılar ve 1933’te ilk kadın milletvekili seçildi.
Tam da o yıllarda Türkiye’de bu konuda son derece hareketli zamanlar yaşanıyordu. Şimdi biraz daha önceye gidelim…
Nezihe Muhiddin (1889-1958)
Nezihe Muhiddin İstanbul’da doğdu.
Kaleminin hünerli olduğunu bazı sayılarla verelim: 20 roman, 300 kadar öykü, piyes, senaryo, operet kaleme aldı.
34 yaşında cumhuriyetin ilk partisini kurmak için hazırlıklarını tamamladı. Kadınlar Halk Fırkası’nın kuruluşu için 1923 yılında müracaat ettiğinde henüz bir parti yoktu, Cumhuriyet Halk Fırkası bile kurulmamıştı.
“Kadının hakkı yok ki!” dendi, başvuru 8 ay sonra reddedildi.
Nice toplantı düzenledi.
Sanırım en çarpıcısı Namazgâh Tepesi’ndeki Türk Ocağı’nda, konuşmacı olduğu “Kadınlara mahsus” kongreydi. Gazetelere verilen ilanda “sadece kadınlar” diyerek İstanbul’daki hanımlar da davet edildi.
Kongreye içlerinde Halide Edip’in de olduğu 300 kadar kadın katıldı.
Kongreden, geçmişten alınan dersle, bu kez parti değil dernek çıktı.
Türk Kadınlar Birliği (TKB) kurulmuştu.
Başkan yine Nezihe Muhittin’di.
TKB’nin tüzüğünde, dersler alınmış, parti tüzüğündeki sorunlu maddelerin elenmişti.
Toplantıların yanında Muhittin, kendi cebinden finanse ederek Kadın Yolu Mecmuası çıkardı.
Kadın Yolu Mecmuası’nın 3 kapağı
Aslında çok olay var ama hızlı geçiyorum…
Meclis Kapısında Kargaşa
Atatürk’ün bilgisi vardı ve ilgisi çok yüksekti. Konuyla ilgilenmesi için Afet İnan’ı görevlendirdi.
Türk Ocağı toplantılarından birinde tanıdığı bütün hanımlara, arkadaşlarının eşlerine toplantıya katılmaları için haber gönderdi.
Bir de…
Toplantının ardından dağılmamalarını, hep birlikte Meclise yürümelerini istedi.
Atatürk, toplantı bitmeden Meclisteki odasında yerini almıştı. Odası giriş kapısının hemen üstündeydi. Bir süre sonra kapıdan gürültüler gelince, “Neler oluyor kapıda?” diye sordu.
“Kadınlar efendim!” yanıtını aldı.
“Ben size söyledim. Gecikmeden kadınlara haklarını vermek gerek. Bakın Meclisin kapısına dayandılar!”
Yazının sonunda ayrıca anmak gerek ama şimdiden yazayım!
Ulu Önder!
Özlem ve minnetle anıyorum.
1934
Çook uzaklarda, Sheppard, 86 yaşında, hayata gözleri kapadı.
Mutluydu.
Mücadelesi başarıyla sonuçlanmıştı.
Ülkesinde bir yıl önce yapılan seçimlerde kadınlar seçilme hakkı elde etmişti.
Bir kadın milletvekili meclise girdi.
Şimdi hazır olun!
Aynı yıl.
5 Aralık 1934 tarihinde Türkiye’de kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.
Bir yıl sonra seçimler yapıldı.
Mebrure Gönenç (Afyon)
Satı Kadın (Ankara)
Türkan Örs Baştuğ (Antalya)
Sabiha Gökçül Erbay (Balıkesir)
Şekibe İnsel (Bursa)
Hatice Özgener (Çankırı)
Huriye Öniz Baha (Diyarbakır)
Fatma Memik (Edirne)
Nakiye Elgün (Erzurum)
Fakihe Öymen (İstanbul)
Benal Nevzat Arıman (İzmir)
Ferruh Güpgüp (Kayseri)
Bahire Bediş Morova (Konya)
Mihri Pektaş (Malatya)
Meliha Ulaş (Samsun)
Fatma Esma Nayman (Seyhan)
Sabiha Görkey (Sivas)
Seniha Hızal (Trabzon)
Her biri memleketin ayrı köşesinden, meclise tam 18 kadın milletvekili girdi.
Fransa (1944) veya İtalya (1945) gibi bazı ülkelerdeki kadınlar en az on yıl daha bekleyeceklerdi.
İlkler ve sonlara ilişkin notlar
Bu konudaki öncü ülkeleri anmamak olmaz!
İlk kadın milletvekillerinden Hedwig Gebhard seçim bildirgesine, “Kız kardeşlerim,” diye başladı, sorunları sıraladı ve şöyle bitirdi:
Bütün bu konular Mecliste tartışılacak. Bu nedenle kız kardeşlerim, toplumu temizlemek ve evlerimizin düşmanlarını yenmek için ayağa kalkın.
Aralarında Gebhard’ın da bulunduğu ilk kadın milletvekilleri 1907’de Finlandiya’da seçildi.
1913 Norveç, 1917 Rusya, 1918 Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kadınlara seçme ve seçilme hakkı veren ilk ülkeler arasındaydılar… Ne mutlu!
Bazı ülkeler çok bekledi. 2002 Bahreyn, 2006 Birleşik Arap Emirlikleri ve 2011 Suudi Arabistan gibi…
Türk Kadınlar Birliği
Türk Kadınlar Birliği bugün de var.
Aradım. Birkaç kez. Sanırım bir aksilik oldu, dönemediler. Onların sözleriyle tamamlamak istiyordum aslında, olmadı.
Kadınların daha çok söz hakkının olduğu bir dünya dileklerimle.
Kaynaklar
Ayten Sezer, “Türkiye’deki İlk Kadın Milletvekileri ve Meclisteki Çalışmaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14:2 (1998).
Mehmet Can Kömürcü, Kadınlara seçme ve seçilme hakkını hangi ülke ne zaman verdi?, Milliyet Molatik.
Meral Balcı ve Mervenur Tuzak, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nezihe Muhiddin Özelinde Türk Kadınlarının Siyasi Hakları İçin Mücadelesi”, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1:1 (2017).
Salla Korpela, “When Everyone Got the Vote”, This is Finland.
The Women’s Suffrage Petition, Archives New Zealand.
Türk Kadınlar Birliği Websitesi
Wikipedia 1, 2
Dergi kapakları için: 1, 2, 3
