Sabiha, Sabiha ve Sabiha…
Üçü de Atatürk’ün Türk kadınına açtığı yoldan yürüdü. Üçü de kadın olarak mesleklerinin ilki olmayı başardı. Üçünün de adı Sabiha.
“Tamam mı Çocuğum?”
1934 yılında çıkan Soyadı Kanunu ile birçok kişi yaptığı mesleğe göre bir soyadı aldı. Yapacağı mesleğe göre soyadı alan belki de yegane kişi Sabiha’ydı. Atatürk, 12 Aralık 1934 günü, gündemin soyadı olduğu bir akşam yemeğinde, önündeki kağıda “Gökçen” yazarak “Tamam mı çocuğum?” demişti. İstikbal olarak gördüğü gökleri, çok sevdiği manevi kızı ile özdeşleştirmişti. O günden sonra Sabiha’ya çoğunlukla “Gökçen” diye seslendi. Sabiha, 1 yıl sonra ilk kadın öğrenci olarak Türk Havacılık Okulu olan Türkkuşu’na girdi. Eğitimine daha sonra Eskişehir Havacılık okulunda devam etti. Dünyanın ilk kadın savaş pilotu olarak Dersim Harekatı’na katıldı. Tek başına gerçekleştirdiği Balkan turu ile tüm Avrupa’ya kendisini tanıttı. Başta Fransız gazeteleri olmak üzere yabancı basında adına övgüler düzülen yazılar yayımlandı. 1951 yılında Kore Savaşı’na gönüllü gitmek için başvuruda bulundu. 1955 yılına kadar Türkkuşu’nda başöğretmen olarak görev yaptı.
Atatürk’ün, Sabiha’ya “Gökçen” soyadını verdiği el yazısı.
1996’da Amerika’da düzenlenen bir törenle “dünya tarihine adını yazdıran 20 havacıdan biri” seçilerek bu ödüle layık görülen ilk ve tek kadın havacı oldu. Tören kapsamında, Fransız bir pilotun eşliğinde jübile uçuşunu gerçekleştirdi. Hayatı boyunca kendisine verilen soyadının önemini ve ağırlığını büyük bir gurur ile taşıdı. 1940 yılında evlendiği Kemal Esiner’in soyadını almadı, kendi soyadını ona verdi.
Anıtkabir Müzesi.
2001 yılında İstanbul’da açılan ikinci havaalanına ismi verildi. “Göklerin Kızı” aynı yıl aramızdan ayrıldı. Bir dönem ikamet ettiği dairenin de içinde bulunduğu, Kızılay’daki Ziya Gökalp Caddesi 8 no’lu apartman bugün Sabiha Gökçen İşhanı olarak kullanılmaktadır.
Bedii Süheyl, Fikret, İsmail Hakkı, Yusuf, Fahri ve Sabiha!
1928-1929 yılını şampiyonlukla tamamlayan Fenerbahçe Erkek Voleybol Takımı kadrosu şu isimlerden oluşmaktaydı: Bedii Süheyl, Fikret, İsmail Hakkı, Yusuf, Fahri ve Sabiha. Sabiha, Fenerbahçe Bayan Voleybol takımının oyuncusuyken, erkek takımının bir oyuncuya ihtiyaç duyması nedeniyle takıma dahil olmuş, kaptanlığa bile yükselmişti. Sabiha, bir erkek takımında oynayan ilk profesyonel kadın sporcu olarak tarihe geçmişti.
Fenerbahçe Klubü’nün Sabiha’ya yazdığı tebrik mektubu.
Aynı zamanda başarılı bir öğrenci olan Sabiha,1927 yılında ilk defa kız öğrenci alan Yüksek Mühendis Mektebi’ne (İTÜ) girerek 1933 yılında inşaat mühendisi olarak mezun oldu. Bayındırlık Müdürlüğü’nde başladığı çalışma hayatında kısa sürede önemli projelerde yer aldı. 1939 yılında Remzi Gürayman ile evlendi.
Anıtkabir Müzesi.
29 Aralık 1945 günü iş yerine geldiğinde, masasının üzerinde Bayındırlık Bakanlığı Yapı ve İmar Şefliği Reisliği imzalı bir tebliğ buldu. Tebliği okurken yanaklarından sevinç gözyaşları akıyordu. Tebliğ, Sabiha’nın yapımı süren Anıtkabir’in kontrol şefliğine atandığını belirtiyordu. Türk kadınına bu yolu açan Atatürk’ün kabrinin yapımında görev alarak ona olan manevi borcunu ödeyeceği için kendisini çok şanslı hissediyordu. O günlerde ancak bir at arabası ile çıkılabilen Rasattepe’deki kabir inşaatı artık bir kadın mühendise emanetti. Yapımı sırasında Anıtkabir’i ziyaret eden Celal Bayar, Adnan Menderes, İsmet İnönü ve hatta Yunanistan Başbakanı Venizelos gibi dönemin üst düzey siyasilerine inşaat ile ilgili son bilgileri hep o verdi. Bu görevini Anıtkabir’in bitim yılı olan 1953 yılına kadar sürdürdü. 1963 yılında emekli oldu. 2003 yılında vefat etti. Sabiha Gürayman, tüm mal varlığını şehit çocuklarına bıraktı.
Anıttaki Kadın Figürleri
1920’de Sanayi-i Nefise Mektebi’nin resim şubesine giren Sabiha’nın heykel alanındaki yeteneği kısa sürede fark edildi. Çok geçmeden heykel bölümüne geçiş yaptı ve bölümün ilk kadın öğrencisi oldu.
Abide Komisyonu, Taksim’de yapılacak Cumhuriyet Anıtı için İtalyan heykeltıraş Canonica’ya asistanlık yapacak öğrenciyi belirlemek için 1926 yılında bir yarışma açtı. Yarışmayı Sabiha kazandı ancak genç ve bekar bir kadının yurt dışına gönderilmesine bir takım itirazlar yükseldi. Bir önceki sene de benzer bir durum yaşanmış, açılan yetenek yarışmasını kazanan Sabiha’nın kadın olması nedeniyle yarışma ödülü olan Avrupa’da eğitim hakkı onun yerine bir erkek öğrenciye verilmişti. Bu kez devreye Atatürk’ün kadın hakları konusundaki fikrini en çok benimseyenlerin başında gelen dönemin Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati girdi ve Roma’ya, Canonica’nın yanına yarışmayı kazanan Sabiha gönderildi.
Cumhuriyet Anıtı’nın çalışmalarına Canonica’nın Villa Borghese’deki atölyesinde başlandı. Canonica anıtta; Cumhuriyetin kazanımlarını, özellikle de Türk kadınının geldiği noktayı anıtın üst kısmına yerleştirdiği figürler ile ifade etmişti. Geçmişi ve bugünü simgeleyen kadın figürlerini Sabiha’dan ilham alarak yapmıştı.
Taksim Anıtı’ndaki kadın figürleri.
Sabiha, Abdülhak Hâmid’in torunu diplomat Şakir Emin Bengütaş’la evlendi. Dedesi dahil olmak üzere çok sayıda ünlü insanın büstünü ve heykelini yaptı. Bunlardan en önemlileri, 1938 yılında kazandığı Atatürk ve İnönü adına açılan heykel yarışması kapsamında, Çankaya Köşkü’nde yer alan Atatürk heykeli ve Bursa’nın Mudanya ilçesinde bulunan İsmet İnönü heykelleriydi. Heykellerin eskizini Türkiye’de çizip, Roma’da tamamladı. Atatürk heykelinde, Michelangelo gibi heykeltıraşların da sıklıkla kullandığı ünlü Carrara mermerlerinden yararlandı. İtalya’da tamamlanan heykellerin Türkiye’ye nakilleri, yaşanan araç sıkıntısı nedeniyle pek de kolay olmadı. Heykeller ancak 1946 yılında, vefat eden Washington Büyükelçisi Münir Ertegün’ün naaşını taşıyan Amerikan Missouri zırhlısının refakatindeki Providence Kruvazörü’nün Napoli’ye uğramasıyla Türkiye’ye getirebildi.
Anıtkabir Müzesi.
Sabiha Bengütaş, son yıllarını Bahçelievler 18’inci sokaktaki müstakil evinde geçirdi. 1992 tarihinde vefat etti.
Üçünün de Anıtkabir Müzesi’ndeki kadın hakları bölümünde fotoğrafı var. Üçünün de açtığı yoldan bugüne kadar çok sayıda kadın meslektaşı yürüdü. Üçünün de adı Sabiha.
Kaynaklar
[1] sabihabengutas.com
[2] http://sibelkurt.net/?Lang=TR&Syf=25&video=57167
[3] http://www.tayyareci.com/hvtarihi/sabihagokcen/index.asp
[4] https://www.youtube.com/watch?v=T2cgZbsTodA
[5] http://www.dergibursa.com.tr/ebedi-bir-bengutas-sabiha-bengutas-mudanya-mutareke-aniti/
Atatürk’e dair başka bir okuma için: Atatürk’ün Eczanesi
Üstad bir sonraki yazınızı dört gözle bekliyorum.