KentHafızaMimari

Emin Barın’ın harfleriyle Anıtkabir

12 Haziran 2023

Özgün Türkeli

1944 yılında temeli atılan Anıtkabir’in inşası 1951 yılında büyük oranda tamamlanır. Aynı yıl, Anıtkabir’de yer alacak heykel, rölyef ve kitabelerin konum ve içeriklerini belirlemek için bir komisyon kurulur. Bu komisyon daha sonra heykel ve rölyeflerin konuları ile kitabelerin içeriğinin tespit edilmesi için iki ayrı alt komisyona ayrılır. Kitabe komisyonunda Prof. Dr. Enver Ziya Karal, Prof. Dr. Afet İnan, öğretmenler Kamil Su, Faik Reşit Unat ve Enver Behnan Şapolyo yer alır.

Komisyon kararları

Komisyon, 7 Ocak 1952 tarihinde aldığı kararları bir rapor şeklinde yayımlar. Raporda, mozolenin giriş kısmındaki duvarların her iki tarafına Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi ve 10. Yıl Nutku’nun yazılmasının daha önceden kararlaştırıldığı belirtilerek Anıtkabir’e yine ve sadece Atatürk’ün sözlerinin yazılması, bu sözlerin de Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Nutuk ve Prof. Dr. Herbert Melzig’in Kemal Atatürk kitaplarından seçilmesi şartları  yer alır. Komisyon ayrıca Hürriyet, İstiklal, Mehmetçik, Zafer, Müdafaa-ı Hukuk, Cumhuriyet, Barış, 23 Nisan, Misak-ı Milli ve İnkılap isimleri verilen kulelere yazılacak kitabelerin kule isimleriyle uyumlu olmasını şart koşar.

Kitabelerin yapım işi için Bayındırlık Bakanlığı tarafından 17 Temmuz 1953 tarihinde gerçekleştirilen ihaleyi Emin Barın kazanır. Emin Barın, 1936 yılında Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nden mezun olur. Mezuniyet sonrasında Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açılan Avrupa ihtisas sınavını kazanarak hat ve cilt alanlarında eğitim almak üzere Almanya’ya gider. Burada, 1936 yılı Berlin Olimpiyatları’na ait fotoğraflardan derlenen olimpiyat kitabının cilt tasarımını gerçekleştirir. Bu çalışma ile 1938 Hamburg Kitap Sergisi’nde birinci olur. Leipzig’de Kitapçılık ve Matbaacılık Akademisi’ne girer. İhtisasını tamamlayıp Türkiye’ye döndükten sonra Güzel Sanatlar Akademisi Dekoratif Sanatlar Bölümü’nde öğretim görevlisi olur. Emin Barın, eski yazıya olan bilgisine yurtdışı eğitimini ekleyerek Latin harflerine yeni bir yorum katar ve kendine özgü yazı formları yaratır. 1946 yılında, tedavüle çıkarılacak madeni paraların yazısını yazar. İstanbul’un 500’üncü fetih yıldönümü kapsamında şehrin farklı noktalarına konulmak üzere 10 kitabe hazırlar.

Barın, Anıtkabir kitabeleri yazımı işinde öğrencisi Etem Çalışkan’ı yardımcısı olarak seçer. Fazla vakitleri yoktur. Yazıların, Atatürk’ün aziz naaşının Anıtkabir’e nakledileceği 10 Kasım 1953 gününe kadar yetiştirilmesi gerekmektedir. Etem Çalışkan, Barın’ın 1/1 ölçüde kağıda çizdiği harfleri kartona geçirir. Oluşan yazıları uzun şeritler halinde Güzel Sanatlar Akademisi’nin koridorlarına serer.  Hocasının onayıyla son haline getirilen harfleri uygulanmak üzere Ankara’daki taş ustalarına teslim eder.

Espas faktörü

Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi ve 10. Yıl Nutku kitabeleri yine komisyonun kararı doğrultusunda kabartma şeklinde işlenir. Bu yazılar, harflerden dışarıda kalan kısımların oyulması ile oluşturulur. Kulelerin içindeki yazılar ise taşların oyularak harflerin yazılması şeklinde gerçekleştirilir. Emin Barın, her iki kitabedeki bazı harflerin karakterini yazının mimariyle uyumlu olması için espas (boşluk) faktörünü dikkate alarak belirler. A harfi; yanındaki harflere, okunuşuna veya boşluklara göre üç değişik formla yer alır. N harfi normal şeklinin yanı sıra espas gözetilerek sağ kısmı eğimli olarak da işlenir. L harfi sağa eğimli formunda sıklıkla kullanılırken belki de en dikkat çekici uygulama üç farklı formda (ikisi düşey, biri yatayda harfleri birleşik şekilde) yazılan “ve” bağlacıdır. Her iki kitabe, Sabri İrteş’in uygulamasıyla altın varakla kaplanır. Müdafaa-ı Hukuk, Barış, 23 Nisan ve Misak-ı Milli kulelerindeki kitabeler mermerden panolara oyulur. Diğer kulelerdekiler ise traverten duvara oyularak yazılır.

Emin Barın kitabelerin haricinde, anıta Atatürk’ün ölüm tutanağının yazılması işini de gerçekleştirir. Deri üzerine siyah mürekkeple yazılan tutanak gümüş bir muhafazaya yerleştirilir. Atatürk’ün naaşının Anıtkabir’e naklinin hemen öncesinde toprağa koyulur. Anıtkabir’in açılışı için özel olarak hazırlanan Şeref Defteri de yine Barın tarafından tasarlanır.

1981 yılında eklenen kitabeler

Anıtkabir’e 1953 yılından sonra dönem dönem eklemeler yapılır. 1981 yılında Atatürk’ün 100’üncü doğum günü münasebetiyle Şeref Holü’nün giriş ve çıkış kısmındaki iç duvarlara birer kitabe konulmasına karar verilir. Giriş kısmına İsmet İnönü’nün 21 Kasım 1938 tarihinde Atatürk’ün vefatı ile ilgili sözleri yazılır.  Çıkış kısmına ise Atatürk’ün 29 Ekim 1938 tarihinde Türk ordusuna gönderdiği mesajı yazılır. Bu mesaj, Atatürk’ün hastalığı nedeniyle katılmadığı Ankara’daki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında Celal Bayar tarafından okunmuştur. Kitabeler, yine Emin Barın’ın tasarımından çıkar. Giriş kısmındaki kitabenin sağ alt köşesinde Barın’ın ismi de yer almaktadır.

2021 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi, şehrin cadde ve sokak tabelalarının yenilenmesi kapsamında bir tasarım yarışması düzenler.  Jürinin belirlediği üç tasarım Ankara halkının oylamasına sunulur.  Oylama sonucunda Oğuzhan Cengiz’in, Emin Barın’ın Anıtkabir’de uyguladığı yazı karakterinden ilham alarak oluşturduğu tasarım birinciliği kazanır. Barın’ın harflerinin izleri artık sadece Anıtkabir’de değil Ankara’nın sokak ve cadde tabelalarında da görülecektir.

Kaynaklar

Anıtkabir’in Kitabeleri Nasıl Yazıldı? https://www.altinsehiradana.com/Makale/anitkabirin-kitabeleri-nasil-yazildi/247/ (Erişim Tarihi: 2 Haziran 2023).

Barın Han, Instagram Hesabı https://www.instagram.com/barin_han/

C.Wilson, Anıtkabir’in Ötesi: Atatürk’ün Mezar Mimarisi Ulusal Belleğin İnşası ve Sürdürülmesi, Küy Yayınları, 2015.

Memetşan Yıldızhan, “Türk Yazı Sanatında Öncü Bir Usta, Emin Barın”, International Social Science Studies Journal, 7:77, 2021.  

Oğuzhan Cengiz, GMK Röportajlar,  https://gmk.org.tr/about-design/roportajlar/gmk-roportajlar-19-oguzhan-cengiz (Erişim Tarihi: 2 Haziran 2023).

Tunç Boran, Anıtkabir’in İnşası (1938-1953), AFT Yayınları, 2012.