2019 Ankara Kitap Listesi ve Sevgili Stefan Zweig
Ankara kitap okumayı seviyor!
2019 sona yaklaşırken, geride bıraktığımız yılın istatistikleri de sosyal medyada kendine yer edinmeye başladı. Spotify’da en çok neleri dinledik, Google’da en çok neleri arattık, YouTube’da en çok neleri izledik… Bu listeler arasında beni en çok heyecanlandıranı ise, İdefix’in yayınladığı “Türkiye Ne Okuyor?” listesi. Listeyi takip ettiğimiz 2017 ve 2018 yıllarında olduğu gibi, 2019 yılında da Türkiye’nin en çok kitap okuyan kenti Ankara oldu. Ankara kitap okuma konusunda zirveyi kimseye kaptırmazken, en çok okunan yazar da yine aynı: Stefan Zweig.
Bir Enternasyonalist: Stefan Zweig
İdefix’in “Türkiye Ne Okuyor” haritasında Stefan Zweig, Ankaralı okur için hep birinci sırada. İlk sene şaşırmış ve üzerinde durmamış, ikinci sene belki sevilen biridir demiş geçmiştim. Bu sene de Zweig, Ankara kitap okurları için zirvede olunca, Zweig üzerine düşünmeye başladım.
Stefan Zweig, 28 Kasım 1881’de Viyana’da, varlıklı, Yahudi bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelir. Viyana Üniversitesi’nde tamamladığı felsefe eğitimi ona 1904 yılında “doktor” unvanı getirir. Savaş Bakanlığı arşivlerinde çalışır, dergiler için yazılar kaleme alır. On sekiz sene süren ilk evliliğini Friderike Maria von Winternitz ile gerçekleştirmiş, boşanmasından bir sene sonra da Elisabet Charlotte “Lotte” Altmann ile evlenmiştir.
Stefan ve Lotta Zweig
1934’te Hitler’in Almanya’da başa gelmesi ile, Zweig Kıta Avrupası’nı terk etmeye karar verir. Dindar yetiştirilmemiş biri olmasına ve ailesinin Yahudiliğini sadece doğumdan gelen bir durum olarak tanımlamasına rağmen, Siyonizm düşüncesinin kurucusu olan Theodor Herzl ile yakındır. Bu kaçışın önemli nedenlerinden biri olarak, Zweig’ın bir pasifist olması gösterilebilir. İktidarın baskıcı politikaları, onun için ülkesini yaşanmaz bir hale getirmiştir [1]. Önce İngilitere’ye kaçar, birkaç sene Bath’de yaşar. Daha sonra da yaşlı kıtayı tamamen terk eder. İlk birkaç sene ABD’de hayatını sürdürür, daha sonra da Brezilya’ya, Alman kolonisi Petrópolis kentine yerleşir. 23 Şubat 1943 yılında, Brezilya’daki evinde eşi ile el ele ölü bulunur. Ölüm nedenleri: Barbitürat zehirlenmesi. İntihar etmişlerdir.
Zweig’ın bu trajik sonu, sadık bir okuru olarak beni hep üzmüştür. Nedenini pek de iyi kavrayamadığım bir son bu aynı zamanda. Zweig II. Dünya Savaşı’ndan kaçmıştı, Avrupa’dan kilometrelerce uzaktaydı. Neden kendini öldürmüştü? Benim bakış açıma göre, bu sorunun cevabı, Zweig’ın ruhunda saklı. Zweig, enternasyonalizm ve Avrupacılık düşüncelerinin yılmaz bir savunucusuydu. Otobiyografisi Dünün Dünyası, Nazi iktidarı ile yaşadığı hayal kırıklığını net bir şekilde ortaya koyuyor aslında.
Dünün ve Bugünün Dünyasında Zweig
Almanca dilinin önemli yazarlarından Zweig, neden Ankara kitap okuma listesinin hep zirvesinde yer alıyor?
Zweig, çoğu zaman “dünyanın en çok çevrilmiş yazarı olarak” anılıyor [2]. Kitapları altmışın üzerinde dile çevrilmiş… İlginç bir şekilde, Kıta Avrupası’ndan ilk kaçış durağı olan İngiltere hariç olmak üzere, dünyanın hemen hemen her yerinde popüler olan bir yazar. Hakkındaki görüşler ise genelde ikiye ayrılmış şekilde. Kimileri onun hümanist, basit ve etkili anlatımını överken, kimileri -özellikle de Alman şair Michael Hoffman- Zweig’ın tarzını basit, zayıf ve yüzeysel buluyor.
Peki Stefan Zweig’ı günümüzde hala okunur kılan şey nedir? Bu popülerliği nereden geliyor? Ve neden Ankara kitap tercihlerini bir Avusturyalı yazardan yana kullanıyor?
Stefan Zweig
Zweig bugünün liberal düşüncesinin temellerini yıllar önce atmış sanki. Avrupa düşüncesini savunan bir yazar olarak, II. Dünya Savaşı sonrası dünyamızı şekillendiren, bireylerin ülkeler arasındaki hareket özgürlüğünün bürokratik kurallarla kısıtlanması onu öfkelendiriyordu. Kimlikler, pasaportlar, dokümanlar ve insanları birbirinden ayıran tüm bu bürokratik materyaller onun benliğini kaybetmesine neden oluyordu. İnsanların etnik köken, milli kimlik gibi etiketlere indirgenmesinin, benliklerinden de bir şeyleri götürdüğüne inanıyordu. Onun özlediği ve bir daha hiç sahip olamayacağı dünün dünyası, aslında büyüdüğü Viyana’ydı. Kitaplarında anlattığı Viyana, farklı yerlerden gelen insanların inanılmaz bir karışımıydı. Farklı gelenekler ve fikirler burada beraber var olabiliyordu. Savaş ve sonrası dönemde onu dehşete düşüren şey, esasen totaliter ülkelerde görülen tek kültürlülüktü. [3]
Dünyada Zweig’ın bunca senedir okunmaya devam etmesinde en önemli etkenin, onun bu fikirleri olduğunu düşünüyorum. Özellikle Avrupa, bugün Avrupalılık kimliğinin ciddi anlamda sınavdan geçtiği bir dönemden geçiyor. Ağırlıklı olarak Orta Doğu’dan gelen zorunlu göç, aşırı sağın yükselişi, İngiltere’nin AB’den ayrılma süreci… Hepsi Avrupalılık hakkında yeniden düşünmeye itiyor insanları.
İdefix’in kitap endeksinde, Zweig’ın Ankara kitap listesinin başında yer alması, onun düşüncelerinden dolayı mıdır bilmiyorum. Ancak bu yazarın kentimizde her geçen sene okunmaya devam etmesinin, çokkültürlülüğün daha iyi anlaşıldığı bir kent yaratmak için çok önemli olduğunu düşünüyorum.
Ankara Kitap Listesi
İdefix’in okuma endeksinde zirve bu sene de Ankara’nın. Kentimizi İstanbul takip ediyor. Sonrasında ise Eskişehir var. İzmir, Tunceli, Muğla, Çanakkale, Karabük, Kocaeli ve Kırklareli en çok okuyan kentler arasında. Stefan Zweig dışında Zülfü Livaneli, Yuval Noah Harari, Sabahattin Ali, Yaşar Kemal ve Jules Verne en çok okunan yazarlar arasında.
İdefix’in web sitesindeki Ankara Kitap Haritası
Ankara’da Zweig’dan sonra benim henüz tanışmadığım Gülseren Budayıcıoğlu, Bir Ömür Nasıl Yaşanır? kitabı ile İlber Ortaylı yer alıyor. İş Bankası Kültür Yayınları, Yapı Kredi Yayınları ve Can Yayınları ise en çok tercih edilen yayınevleri arasında. Kitap türleri olarak “dünya roman” ve “Türkiye roman” her zaman olduğu gibi ilk sıralarda. Ayrıca kişisel gelişim kitapları da bu sene Ankara’da en çok okunanlar arasında.
İstanbul’da en çok okunan yazarlar arasında Ankara kitap listesinden farklı olarak Dostoyevski yer alıyor. Tunceli’de ise Sevim Ak ve Zülfü Livaneli, Zweig’a eşlik ediyor. Edirne’de Soner Yalçın, Çanakkale’de Şermin Yaşar ve Sabahattin Ali ve Muğla’da Azra Kohen de en çok okunan yazarlar arasında.
Yeni kitaplar ve yeni yazarlar keşfettiğimiz, okumaya devam ettiğimiz bir yıl olsun Ankara!
Kaynaklar
[1] “Stefan Zweig and Joseph Roth: How Europe’s exiled intellectuals ended up on a Belgian beach” (2016). newstatesman.com Link
[2] “Stefan Zweig: Grand Budapest Hotel’s Inspiration” (2014). bbc.com. Matthew Anderson. Link
[3] “In Conversation With George Prochnik: On Why Stefan Zweig Matters Today”. themantle.com. Shaun Randol. Link
EnternasyonAlist olacak, e değil a
Teşekkür ederiz.
[…] tanımak için gereken ilk yüz sayfaya sabretmek yerine pekala bir novella, özellikle Stefan Zweig bitirebilirdik. Şimdiki zamana katlanmak zorlaşıyor, artık o devasa kitaplara […]